در میان آیین ها و رسوم کهن ایرانی، گلاب گیری جایگاه خاصی دارد در این مقاله با فرآیند گلاب گیری آشنا می شویم، خواص و کاربردهای گلاب را بررسی می کنیم و نگاهی به جشنواره های گلاب گیری در ایران می اندازیم. با شهر آگهی همراه باشید.
تاریخچه گلاب گیری در ایران
گلاب گیری یکی از سنت های قدیمی ایرانیان است که پیشینه‌ای چند هزار ساله دارد. ایران به خصوص ناحیه قمصر کاشان به عنوان مهد گلاب گیری در جهان شناخته می شود. براساس بعضی اسناد تاریخی، ایرانیان اولین قومی بودند که با استفاده از روش تقطیر توانستند عصاره گیاهان و گل ها را استخراج کنند. این روش بعدها توسط دانشمندان مسلمان همچون ابن سینابه شکل علمی تری درآمد و به اروپا راه یافت.
در دوره صفویه، گلاب ایران از محبوب ترین سوغاتی هایی بود که به دربار عثمانی، هند و حتی بعضی کشورهای اروپایی فرستاده می شد. کیفیت فوق العاده گل محمدی و روش های سنتی گلاب گیری باعث شده که هنوز هم گلاب ایرانی به خصوص از کاشان، بهترین نوع گلاب در جهان شناخته شود.
اصلی ترین ماده اولیه برای گلاب گیری، گل محمدی است؛ گلی با رایحه‌ای گرم، دل نشین و آرامش بخش که در ارتفاعات بین ۱۰۰۰ تا ۲۵۰۰ متر رشد می‌کند. این گل، برخلاف ظاهر ظریفش، بسیار مقاوم است و در مناطق خشک و کوهستانی ایران به خوبی رشد می‌کند.
گل محمدی از نظر خواص دارویی، فوق العاده است و منبعی غنی از آنتی اکسیدان ها، ویتامین C، ترکیبات آرام بخش، ضدعفونی کننده و ضدالتهاب به حساب می‌رود. به همین خاطر، فرآورده های حاصل از این گل، کاربرد زیادی در طب سنتی، آشپزی، آرایشی و بهداشتی دارند.
زمان گلاب گیری
فصل گلاب گیری در ایران ازاواسط اردیبهشت شروع می شود و تا اوایل خرداد ادامه دارد. این فصل، یکی از بهترین زمان ها برای سفر به شهرهایی چون کاشان، قمصر، نیاسر، برزک، میمند، لاله زار کرمان و داراب فارس است. در این روزها، روستاها و شهرهای گل خیز، میزبان گردشگرانی می شوند که برای تماشای جشنواره های گلاب گیری و بوییدن عطر بهشتی گل محمدی به این مناطق سفر می کنند.
مراحل سنتی گلاب گیری
۱. چیدن گل ها
چیدن گل محمدی باید در ساعات اولیه صبح انجام شود، زمانی که گل ها کاملاً باز شده‌اند و بیشترین میزان اسانس را دارند. کارگران در باغ های گل، با دست گل ها را می چینند و در سبدهایی می‌ریزند تا به کارگاه های گلاب گیری منتقل شوند.
۲. پر کردن دیگ های مسی
در کارگاه های سنتی، دیگ های بزرگی از جنس مس وجود دارد. در هر دیگ حدود ۳۰ کیلوگرم گل محمدی همراه با ۸۰ لیتر آب ریخته می شود. درپوش دیگ ها محکم بسته شده و بخار حاصل از جوش آمدن آب و گل ها از طریق لوله‌ای وارد ظرف دیگری به نام «گلاب گیر» می شود که در آن آب سرد جریان دارد.
۳. تقطیر و جمع آوری گلاب
فرآیند تقطیر حدود ۴ تا ۵ ساعت زمان می برد. بخار حاصل از گل ها بعد از خنک شدن، به صورت مایع گلاب در ظرف خروجی جمع می شود. این مایع همان عصاره خوش‌عطر و معروف گل محمدی است که با نام «گلاب سنگین» شناخته می شود.
۴. بسته بندی و نگهداری
بعد از پایان تقطیر، گلاب به ظرف های شیشه‌ای یا پت های مخصوص منتقل شده و بعد از آزمایش های کیفیت، بسته بندی می شود.بهترین نوع گلاب، شفاف، بی رنگ، خوش عطر و فاقد هرگونه مواد معلق است.
انواع گلاب
بر اساس غلظت و نوع تقطیر، گلاب به چند دسته تقسیم می شود:
- گلاب سنگین (دوآتیشه): حاصل تقطیر مجدد گلاب با گل تازه.
- گلاب سبک (یک آتیشه): حاصل اولین مرحله تقطیر گل و آب.
- گلاب پس آب: تقطیر مجدد گلاب سبک که کیفیت پایین تری دارد.
- عرق گل محمدی: محصولی رقیق تر که اسانس کمتری دارد و در بعضی کاربردها استفاده می شود.
کاربردهای گلاب
در طب سنتی و داروسازی
گلاب به‌عنوان ماده‌ای آشامیدنی آرامش بخش، ضدالتهاب، ضدافسردگی، تقویت کننده قلب و ضدعفونی کننده در طب سنتی ایران جایگاه ویژه‌ای دارد. همچنین برای درمان سردرد، دل درد، بی خوابی، التهابات پوستی و مشکلات گوارشی به کار می‌رود.
در صنایع غذایی
گلاب یکی از طعم دهنده های سنتی و طبیعی در شیرینی پزی و آشپزی ایرانی است. انواع دسرها مثل شله‌زرد، حلوا، باقلوا، مسقطی، فالوده شیرازی، دوغ و بستنی با گلاب عطر و طعم خاصی پیدا می‌کنند.
در آرایشی و مراقبت از پوست
گلاب یک تونر طبیعی برای پوست است. خواص آن شامل پاک‌سازی پوست، کاهش چین وچروک، بستن منافذ باز، تسکین آفتاب سوختگی و رفع التهابات پوستی است. بسیاری از برندهای لوازم آرایشی از گلاب در ساخت محصولات مراقبت از پوست و مو بهره می‌برند.
در مناسبت های مذهبی
در آیین های مذهبی شیعه، گلاب جایگاه خاصی دارد. شست وشوی ضریح امامان، خوشبو کردن فضای حرم ها، مراسم عزاداری، ختم و حتی عروسی از جمله مراسمی هستند که گلاب در آن ها استفاده می شود.
گلاب گیری فرصت گردشگری و اقتصادی
جشنواره های گلاب گیری هر ساله هزاران گردشگر داخلی و خارجی را جذب شهرهایی چون قمصر، نیاسر و کاشان می کنند. این مراسم به‌صورت آیینی برگزار می شود و در آن، گردشگران می توانند در فرآیند چیدن گل، گلاب گیری، بسته بندی و حتی خرید مستقیم محصولات شرکت کنند.
در کنار گردشگری، گلاب گیری برای بسیاری از خانواده ها در این مناطق، یک منبع درآمد فصلی مهم به حساب می آید. صادرات گلاب ایران به کشورهای خاورمیانه، اروپا و شرق آسیا سهم مهمی در ارزآوری برای کشور دارد.
گلاب گیری صنعتی تلفیق سنت و فناوری
در سال های کنونی، با رشد فناوری، روش های صنعتی گلاب گیری نیز توسعه یافته‌اند. در این روش ها، با استفاده از دستگاه های تقطیر تحت خلأ، مبدل های حرارتی، مخازن استیل و خطوط بسته‌بندی اتوماتیک، گلاب با کیفیت یکنواخت و بهداشتی تر تولید می شود.
کارخانه های صنعتی این امکان را فراهم کرده‌اند که گلاب با غلظت کنترل شده، بدون آلودگی میکروبی، با ماندگاری بالا و بسته بندی استاندارد جهانی به بازار عرضه شود.
